ABCDEF - er eit godt råd
Ein «god bankkonto» er godt for meir enn å kjøpa det ein vil.
ABCDEF, eller «At Besitte Contanter Det Er Finessen», var eit råd eg fekk for lenge sidan av ein bergensk forretningsmann.
Opp gjennom livet har eg særleg hugsa rådet når det diverre var knapt med «contanter». Når ein ikkje kan kjøpa eller selja som ein ønskjer, møter ein det finansfaget kallar likviditetsrisiko. Dette høyres kanskje kjedeleg ut, men kan treffa deg når du minst ventar det!
Verdiane ein trur ein har...
Likviditetsrisiko handlar ikkje om å ikkje ha råd til å kjøpa alt ein vil. Det handlar om at ein ikkje får gjennomført det ein ønskjer med dei verdiane ein trur ein har sidan marknaden ikkje fungerer. Eit døme er at du har kjøpt nytt hus som skulle finansierast ved sal av det gamle, og så får du ikkje seld. Dersom du har lånt ein stor del av bustadverdien, så kan nettopp denne likviditetsrisikoen gje deg store vanskar.
Problem med å få handla kan generelt skuldast at det fins få kjøparar om ein vil selja (eller motsett), det er vanskeleg å fastsetja kva som er rett pris, at faktisk kvalitet er ukjent – tenk bruktbilhandel(!), eller andre former for «handlekostnader».
Å investere i bustad
Vanleg oppfatning er at å investera i bustad er lønsamt og lite risikabelt, og det er nesten alltid tilfelle.
Men, for det første har det vore periodar med prisfall, t.d. i åra 1988-1992 med samla prisfall på 30%. Det har og vore periodar då talet på handla bustader har falle. I slike periodar tek det lengre tid å få seld (eller kjøpt) sidan kjøpar og seljar har vanskelegare for å verta einige.
Frå finanskriseåret 2008 fall talet på handla bustader jamt, og det var først hausten 2011 at det var like stor omsetnad av bustader som våren 2008. Dette talet tek ikkje omsyn til nybygginga desse åra (Kjelde: SSB).
Risikoen for ikkje å få gjort ein nødvendig bustadhandel kan i verste fall vera meir uheldig for den enkelte enn eit mindre prisfall. Kollega Xunhua Su ved Norges Handelshøgskole har funne at ca. 35% av nordmenn sine bustadlån er frå utvidingar av låna etter at bustaden vart kjøpt. Dersom ein heile tida utvidar lånet, er ein meir utsett både for prisfall og vanskelege sal.
Risikoen for vanskelege sal
Det er store geografiske variasjonar i bustadhandlar. I store deler av landet, særleg utanfor der folk bur tett, fungerer bustadmarknaden dårleg og det er stor risiko for å ikkje få kjøpt eller seld når ein ønskjer. Denne risikoen kjem i tillegg til at prisutviklinga oftast ligg langt bak den i tettbygde strok.
Til bustadeigarar vert difor rådet at ikkje berre faren for prisfall, men også handle- eller likviditetsrisikoen gjer at ein bør byggja seg ein reserve. Ein må vera medviten risikoen for vanskelege sal allereie når ein kjøper bustad, og også vera tilbakehaldne med å finansiera forbruk gjennom bustadlånet.
Forretningseigedomar er endå meir utsett
Marknaden for forretningseigedomar er endå meir utsett for likviditetsrisiko enn bustadmarknaden.
I finanskrisa 2008/9 vart det nesten ikkje handla større bygg i Noreg. Livsforsikringsselskap og fond hadde vanskar med å fastsetja verdiar og avkastning, for ikkje å snakka om å handla investeringseigedomar.
Ei vanleg misforståing er at slike eigedomar gir særleg stabil avkastning. Med få transaksjonar og lite samanliknbare bygg, så har ein sjeldan relevante prisar å samanlikna med. At det er vanskeleg å prisa noko betyr ikkje at dei reelle verdiane er stabile.
Pensjonssparing
Pensjonsspararar, med fleire tiår fram til dei skal leva av pensjonssparinga, vil normalt kunna ta likviditetsrisiko i sparinga si – og oppnå meiravkastning gjennom det. Pensjonssparinga vert då og viktig langsiktig eigarskap i næringslivet.
I Noreg fungerer det dessverre ikkje slik, sidan alle pensjonsspareordningar er regulerte av styresmaktene til å vera kortsiktige.
Tradisjonelle pensjonsselskap har krav til å sikra kortsiktig, heller enn langsiktig, avkastning. Innskotspensjon eller OTP(obligatorisk tenestepensjon) må investerast i verdipapirfond som også må ha høg likviditet i sine investeringar. Krav til løpande avkastning og likviditet gjer at desse diverre ikkje kan ta langsiktig risiko med pensjonssparinga.
Verksemder og aksjar
Likviditetsrisiko i ei anna form møter også verksemder som skal henta ny kapital i marknaden.
Alle som kjøper aksjar i mindre selskap erfarer at det etterpå ofte er vanskeleg å få seld desse til rett pris på kort varsel. Investorane må difor vera innstilte på langsiktig eigarskap for å få god avkastning.
I byte krev dei å få kjøpa til lågare pris, og slik kan dei få god avkastning på lang sikt. Børsnotering bidrar til å redusera denne likviditetsrisikoen grunna betre informasjon og enklare aksjehandlar.
Ein god bankkonto
Styresmaktene i Noreg har gjort mykje for å redusera likviditetsrisiko i mange marknader: Gode, stort sett opne, register over eigedomar og verksemder, krav til tilgjengelege rekneskap for alle verksemder og reviderte rekneskap for dei aller fleste. Open informasjon om eigedomshandlar og generelt gode lovstrukturar for å trygga både bustadkjøparar og investorar sine rettigheter er og viktig.
Poenget med forretningsmannen eller -kvinna sin ABCDEF-regel er nettopp at dersom du skal investera langsiktig i prosjekt som først betalar seg om du er tålmodig, så treng du den fleksibiliteten som ein god bankkonto, eller moderat opplåning, gjev. I tillegg kan du jo også med «contanter» vera posisjonert til nettopp å gjera gode kjøp når andre MÅ selja.
Innlegget var på trykk i Aftenposten 19. mai 2016.